Gazeta Odria Nr.56

Pasuria nga shërimi  i një jete, për të shpëtuar mijëra jetë dhe për të ndriçuar mijëra e mijëra mendje.

Pasuria nuk ishte qëllimi i tij, ishte mjet për të arritur qëllime të larta humane e patriotike. Vetëm  një vështrim mbi testamentin voluminoz e tepër të detajuar të Vangjel Zhapës, do të zbuloj menjëherë botën e një shpirti të madh dhe thellësisht të një njeriu human dhe mendjen e ndritur të një vizionari. Në të zbulohet edhe shpirti bujar i një kalorësi  të qytetërimit dhe përkujdesja e dhimbshëm i një djaloshi fshatar për bashkëkrahinasit e tij. Në të flitet nga pallati madhështor i Zhapës. (ZAPIOS MEGARO) në hyrje  të së cilës të urojnë mirëseardhjen statujat me përmasa natyrale, të dy vëllezërve Zhapa, një ndërtesë gjigante që trondit e befason vizitorin. Aktualisht ajo është selia e Selia e Këshillit të Evropës së Athinës, vend ekspozitash e takimesh qeveritare, me një arkitekturë, ornamente, e  afreske, që e bëjnë të qëndrojnë denjësisht përballë Akropolit dhe në fqinjësi të Parkut Mbretëror edhe kjo dhuratë e vëllezërve Zhapa për shtetin grek, të çliruara nga Perandoria Osmane. Veç kësaj edhe miniera bakri, shkolla, kolegje, kishe, etj, etj e deri tek kujdesi për fëmijët fshatarë, që të studiojnë me bursat e tyre në Evropë.

VLRESIME DHE AKORDIME TITUJSH PËRVANGJEL    ZHAPEN 

·        Ne  Rumani, në  vitin    1845, Vangjel Zhapës  iu  akordua  titulli i larte "KESHILLTAR I  OBORRIT TE  MBRETIT TE  RUMANISE".·        Për shërbimet ushtarake ne Greqi, nga viti 1821 deri më 1830, duke  përfshire  edhe Revolucionin grek,Vangjel Zhapa u  shpërblye   me "MEDALJEN    E    ARGJENTE"   të    luftëtarëve te    vijës së pare.·        Me 30 Nëntor te vitit l869, Qeveria Greke  e shpall Vangjel Zhapen "THEMELUES TE OLIMPIKEVE" dhe Kostandin Zhapen si "EKZEKUTUES TË PROJEKTIT TE PALLATIT ZAPPION". Kjo vepër monumentale  u  bashkëshoqërua  edhe  me  ndërtimin  e   dy busteve te Vangjel  e Kostandin Zhapës, pranë  pallatit "Zappion".·        Për  pallatin "Zappion", vepër  e  monument i madhërishëm i fondit te    arte  te  kulturës  Greke, kushërinjtë   Vangjel dhe Kostandin Zhapa  u    dekoruan ne    vitin 1888  me  medaljen  e  "KRYQIT    TE MADH".·         Ne     vitin    I908, ne    Ekspozitën    e   katërt  Olimpike ne    Athinë,  këndohet një    HIMN MUZIKOR, nga    një    kor zërash të veçante, kushtuar    Vangjel Zhapës, i kompozuar    nga kompozitori    M. Avlikos nga    Ishulli    i Qefalonise. Ky    himn    shoqëronte    te    gjitha    veprimtaritë   e zhvilluara  për  V. Zhapën ne  Greqi.·         Vangjel    ZHAPA    është    përfshire    ne    Fjalorin    e Enciklopedisë Botërore,  Fjalorin    e      Enciklopedive    Greke    dhe    Turke    dhe    ne FJALORIN    E    ENCIKLOPEDISE    SHQIPTARE,Viti  2009,Faqe     3019,Vëllimi  3.·        Busti i pare prej bronzi për Vangjel ZHAPEN u be  nga  skulptori  Karl    Storck  ne Rumani dhe u inaugurua    ne gusht te vitit I8670.·         Shoqata    atdhetare kulturore    "ODRIE-GOL1K"  e    Rrëzës.   për     nder të 210 vjetorit te  lindjes se Vangjel Zhapës, e  shpalli  vitin 2010,  “VITIN  VANGJEL    ZHAPA", duke    organizuar    një    sere    veprimtarish.·        Shkolla e ndërtuar nga Vangjel ZHAPA ne vitin I860,  ne Labove te    Madhe, te    Odries, me  Vendim    të    Ministrisë së Kulturës Nr.25/4, date  05.04.2010,  shpallet “MONUMEMT    KULTURE”. ·        Me Vendim  te  Këshillit te  Qarkut te  Gjirokastrës,, date   25.10, 2010    177/1, ne    mbështetje     te    ligjit     te    KM, Nr. 8652, date 31.07.2000, Vangjel Zhapës I është akorduar titulli:” PERSONALITET I SHQUAR”,              pas    vdekjes.·        Për     Vangjel    Zhapen, shoqata kulturore "ODRIE-GOLIK",   organizoi një meshë përkujtimore ne Kishën e Papandisë, Labove, më 23 Gusht 2010.     Gazeta    "ODRIA",  numrin 55 të saj, Shtator 2010,  ia kushtoi  tërësisht Vangjel e Kostandin Zhapës.·        Faqe    te    veçanta    për    përvjetorin    e    Vangjel Zhapës    kane botuar    gazetat: "Panorama", "Standard","Elbasani","Egnatia", si dhe kane dhëne     emisione    televizionet:    Top Cenell  dhe TVGJ. 

          Përgatiti  etnolog Thanas  MEKSI

  Shkollat e Zhapës në krahinën e Rrëzës.

 Përgatiti:  Sofokli Duka,  Miltiadh Muçi.

 Pas shkollës së parë në vendlindjen e tij, në vitin 1860, në Labovë, Çeta e  Madhe, siç quhej në atë kohë, Zhapa hapi edhe një sërë shkollash të tjera   në Jug të Shqipërisë, si në krahinën e Zagories, atë të Delvinës, Çamërisë dhe   Bregut.Në krahinën e Zagories u hapën 9 shkolla fillore, në fshatrat Zhej, Lliar, Topovë, Dëshnicë, Ndëran, Hoshtevë  etj, si dhe dy  shkolla të mesme, në Nivan dhe Sheper.  Në këtë të fundit, në vitin 1874,  fshat me  1220 banorë, kishte 55 nxënës  dhe dy arsimtarë, ndërsa në Nivan, me 580 banorë, kishte po 55 nxënës dhe 2 arsimtar.  Në këtë krahinë, jepnin mësim 11 arsimtarë.  Sipas librit “Shkollat e Zhapës në Labovë”, në  vitin shkollor 1873-1874, shkolla e Labovës  së Vogël kishte 31 nxënës dhe  mësues ishte Jani Miha.  Shkollat e Zhapës përbëhej  nga këto nivele: shkolla foshnjore  dhe fillore, si dhe   shkolla ushtrimore me  dy vite dhe shkolla e mesme me tre vite. Në vitin e mësipërm shkollor numri  i nxënësve në Labovën e Madhe,  paraqitej si më poshtë:       108 në Foshnjore dhe  Fillore, 31 ne   tre klasat e Shkollës së Mesme, 2 ne klasën A të ushtrimore dhe 2 ne klasën B të Ushtrimore.  Ne vitin 1878 ne Labovën e  Madhe, filloi te funksionoje edhe Shkolla Femërore, me dy mësuese, nga te cilat njëra jepte mësim edhe ne artin e endjes.  Në Labovë të  Vogël (Çeta e Vogël), fshat me rreth 60 familje, vazhdonte të funksiononte  shkolla e  lëne si trashëgim nga bashkëfshatari Lluka Koçi, tregtar në Rumani. Por edhe për këtë shkollë Zhapa, kishte dhënë një ndihmë vjetore prej 700 frangash. Më vonë , shkolla të tilla u hapën edhe në Karjan e Kakoz, të cilave në testament Zhapa, u kishte lënë 1300 franga në vit.Siç shihet nga Tabela e mëposhtme, një shkollë e tillë funksiononte edhe në Hundëkuq e sidomos në Lekël, shkolla e të cilit kishte numurin më të madhe të nxënësve, 93.

Nr	Fshati	Banorë	Sh.Fillore	Lice	Mësues	Nxënës	Franga
1	Çeta e Vogël	300	1		1	30	700
2	Ç.  Madhe	1000	1	1	2	73	1200
3	Hundëkuq	550	1		1	30	700
4	Lekël	850	1		3	93	3000

 Në krahinën e Delvinës, u hapën dhe funksiononin 6 shkolla, ku më e madhja ishte ajo e Delvinës, me 2400 banorë, 150 nxënës dhe tre arsimtarë.Po kështu, në krahinat e tjera, si në atë të Dropullit,  Çamërisë, Sarandës dhe të Bregut  , funksiononin 6 shkolla të tjera të  Zhapës.  Ndër to mund të përmenden shkollat e Filatit, Dhrovianit, Qiparoit  etj.  

Dhjetë të vërtetat e historisë së Vangjel Zhapës. 

 Prof. Fedhon Meksi. 

Në librin e tij shterues, tashmë të mirënjohur dhe të lexuar nga të gjithë labovitët, “Vangjel Zhapa, mirëbërësi i madh labovit” (Tiranë, 2003), Qirjako Hila na përcjell tekstualisht edhe përgjigjen e Konstandin Zhapës, kur i kërkuan në vitin 1890 informacione “mbi jetën dhe veprimtarinë e Vangjel Zhapës”, që kishte vdekur një çerek shekulli më parë. Konstandin Zhapa përgjigjej: “Duke mos pasur asnjë broshurë apo lloj tjetër informacioni në gjuhën rumune dhe duke parë se edhe ato që ishin shkruar në gjuhën greke nuk ishin ekzakte (të sakta F. M), do të desha të hartoja një material në gjuhën greke dhe ta vija në dispozicionin tuaj sa më shpejt” (N. Postolake, Lavdi Vangjel Zhapës, Bukuresht, 1996).  I nxitur nga shkrimi i Konstandinit dhe duke ndjerë si labovit dhe shqiptar shqetësimin e tij që duket hapur në ata rreshta të shkruar dy vjet para se të ndërronte jetë, në Nantes la Jolie (Francë), mblodha dhjetë të vërteta mbi jetën dhe veprimtarinë e Vangjel Zhapës, i sistemova kronologjikisht dhe po i paraqes. E VËRTETA E PARË: PËRKATËSIA ETNIKE.
Vangjel Zhapa ka lindur në fshatin Labovë e Madhe, rrethi i Gjirokastrës, nga prindër shqiptarë vendës. I ati, Vasili, ishte nga familja Zhapa (edhe sot ka shumë familje me origjinë nga Labova e Madhe, që mbajnë si mbiemër këtë fjalë te rëndomtë shqipe), ndërsa e ëma, Sotira, e kishte prejardhjen nga fisi Meksi. Emri i fisit Meksi mund ta ketë origjinën nga funksioni, ofiqi ose posti i kryetarit të tij, që duhet të ketë qenë mjek, kurse prapashtesa -si tregon zotërim vendi, si edhe te mbiemra të shumtë shqiptarë (Malasi, Bregasi, Shalsi etj). Sipas profesor E. Çabejt, mund të ketë në themel fjalën mjek dhe më pas mjekës - mjekësi - Meksi, si “nomen agentis” (emër veprues) që është. Shumë nga Meksajt kanë ushtruar profesionin e mjekut pas studimeve në universitetet më të shquara të kohës, por edhe si mjekë popullorë, duke e trashëguar këtë profesion nga të parët e tyre, që kanë qenë të famshëm në të gjithë Ballkanin.Vangjel Zhapa, pasi mbushi moshën 13 vjeç, u largua nga fshati për në Janinë, ku u lidh me mjekun e famshëm popullor Petro Meksi, kushëri i së ëmës, i cili shërbente në gardën e Ali Pashë Tepelenës. Në të vërtetë, njohuritë për njohjen, kultivimin dhe përdorimin e bimëve mjekësore i kishte marrë nga e ëma, që duket se kishte parë tek i biri prirjen për mjekësinë popullore dhe vokacionin për të ndihmuar njerëzit e sëmurë dhe në nevojë, kurse Petro Meksi e stërviti për të ushtruar me sukses veçanërisht kirurgjinë. Të shumtë kanë qenë bashkëluftëtarët e tij gjatë betejave kundër turqve, që përfituan nga shërbimet e mjekut popullor, Vangjel Zhapa. Pak vite më vonë, në Rumani, ishin sukseset e arritura gjatë ushtrimit të mjekësisë popullore, të cilat do të përcaktonin të ardhmen e jetës së tij.
E VËRTETA E DYTË: ARSIMIMI
Njohuritë e para arsimore i mori nga prifti i fshatit, që kryente si zakonisht në atë kohë, edhe rolin e mësuesit. Në Janinë u regjistrua në shkollën ushtarake për përgatitjen e kuadrove. Në këtë shkollë, që ishte hapur nga Ali Pashë Tepelena, jepnin mësim pedagogë të ardhur nga vendet perëndimore. Atje janë përgatitur edhe shumë nga figurat e shquara të kryengritjes greke si: Andruco, Karaiskaqi, Varnajoti, Dhiakos, Gurras, Grivas, Bakallos, etj. (Shih Filip Liço: Probleme të marrëdhënieve greko-shqiptare, Tiranë, 2009, f. 92). Vangjel Zhapa nuk ka shërbyer kurrë si ushtar, aq më tepër si mercenar i Ali Pashë Tepelenës. Si oficer i ri që ishte, u emërua në kështjellën e fshatit Mazia, që ndodhej në jug të Janinës dhe më pas (1820) u bashkua me suljotët, në atë kohë miq të Aliut, për të luftuar kundër turqve. Nga mesi i viteve ‘30, ai thelloi njohuritë agronomike duke kryer studimet përkatëse në Paris. Pasi u kthye në Rumani, zbatoi me sukses metodat e reja që rritën dukshëm rendimentet bujqësore në pronat e tij.
E VËRTETA E TRETË: ITHTAR I ALI PASHËS
Pas dështimit të përpjekjeve për formimin e një shteti të madh shqiptar, në përbërjen e të cilit do të ishte edhe pjesa veriore e Shqipërisë, me qartësinë e një politikani të shquar të kohës, Ali Pasha u përpoq ta bashkërendonte kryengritjen kundër Stambollit me lëvizjet çlirimtare të popujve të Ballkanit, duke e parë këtë si të vetmen rrugë drejt lirisë. “Aliu kishte filluar një bashkëbisedim me agjentin rus, grekun Jan Paparigopullos, i cili shkoi në Sankt-Petersburg me mision për të përgatitur një plan për një kryengritje të përbashkët të shqiptarëve dhe grekëve, që do të udhëhiqesh nga Ali Pasha” (Gabriel Meksi, Ali Pashë Tepelena, Arkivi Institutit Historisë, A-III-169, 1950). Në librin e Aravantinos, Historia e Ali Pashë Tepelenës, f. 28, cituar nga Gabriel Meksi, shkruhet se “shumë prej udhëheqësve ushtarakë grekë (Aleksis Navos, Odhise Andruco etj.), i sugjeruan Aliut të marrë kryesinë e lëvizjes, që do të kish për qëllim shkëputjen e Shqipërisë dhe të Greqisë nga Perandoria Osmane”. Në rast fitoreje, Aliu do të krijonte një shtet monarkik konstitucional shqiptar të përbërë nga zotërimet shqiptare dhe nga Thesalia, në krye të të cilës do të vihej vetë, kurse Greqia qendrore dhe Moreja do të formonin një shtet autonom, i cili do të vihej nën protektoratin e tij (Historia e popullit shqiptar, I, 2002, f. 665). Aliu dërgoi njerëzit e tij në Vjenë për të parë nga afër modelin e Perandorisë Austriake konstitucionale dhe shumëkombëshe, duke dashur ta kishte si shembull për shtetin e ardhshëm shqiptaro-grek, që synonte të krijonte bashkë me ithtarët e kësaj ideje. Për këtë fakt ka shkruar në revistën e tij “Albania” më 1902 edhe Faik Konica, që ka gjetur në kujtimet e princit Jozef Meternik, kancelari i atëhershëm i Perandorisë Austriake, shënimin e mëposhtëm: “Ali Pashë Tepelena më dërgoi më 3 mars 1822 një njeri të besës, me një letër për të bërë një konstitucion për Shqipërinë” (Shih F. Konica, Vepra, Tiranë, 1993, cituar tek F. Pouquville, Ali Tepelena, Tiranë, 2009, f. 528). Vangjel Zhapa, oficer në ushtrinë e Ali Pashë Tepelenës, u përfshi plotësisht në këtë projekt që kishte hartuar Aliu së bashku me këshilltarët e tij shqiptarë. Dhimitër Shuteriqi ka shkruar: “Vangjel Zhapa, që kishte shërbyer që shumë i ri tek Ali Pashë Tepelena dhe i kishte mbetur këtij besnik deri në fund, ishte me sa duket, në krye të herës, për një shtet shqiptaro-grek, ku shqiptarët të luanin rolin e madh që luante Aliu” (Dhimitër Shuteriqi, Gjurmime letrare, 1974, f. 246).
E VËRTETA E KATËRT: PLAGËT QË VAZHDONIN TË DHEMBNIN
Pas shkatërrimit të shtetit të Ali Pashë Tepelenës, Vangjel Zhapa, i përfshirë në repartet kryengritëse greke nën udhëheqjen e Xhavellës, Boçarit, Gurras, Zervës etj., luftoi nga dita e parë deri në të fundit dhe kudo u dallua si hero (revista “Epirotiqi Eteria”, Athinë, 1996. Cituar nga Qiriako Hila te “Vangjel Zhapa, mirëbërës i madh labotit”, f. 13). Vangjel Zhapa mori pjesë në kryengritjen greke, si edhe dr. Vangjel Meksi, mjeku i Ali Pashë Tepelenës, përkthyesi i Dhiatës së Re në shqip, bashkë me mijëra shqiptarë të tjerë, të bindur se me çlirimin e Greqisë do të shpejtohej edhe çlirimi i Shqipërisë. “Pas luftës, atij i dhanë vetëm medaljen e argjendtë të luftimeve në vijën e parë të frontit dhe disa toka në Verios, afër Selenikut, ku kishte si fqinj turq të egërsuar, që e shikonin me dyshim dhe urrejtje” (N. Postolake, Lavdi Vangjel Zhapës, Bukuresht, 1996, cituar nga Q. Hila, f. 15). Në këto kushte, braktisi Greqinë e ngushtë, tërë male të thata dhe mosmirënjohëse, për fushat pa fund dhe pjellore të Rumanisë, ku e priste edhe një koloni e madhe shqiptarësh. Iku nga Greqia me zemër të thyer. Për dhjetë vjet nuk rreshti së kërkuari gradat dhe medaljet që meritonte. Më në fund dhe pikërisht në vitin 1843, d.m.th. 13 vjet pas përfundimit të luftës në Greqi, “sipas dy diplomave të mbretit Otton, që mbajnë datat 6 mars 1843 dhe 18/30 qershor 1843, Vangjel Zhapës i jepet grada kapiten falange” (komandant kompanie) (Shkresë e Ministrisë së Jashtme greke, datë 3.12.1890, cituar nga Q. Hila, f. 13). Vangjel Zhapa u fye edhe më tepër nga shkalla e ulët e gradave që i dha mbreti Otton dhe thellësisht i prekur, dërgon letrën e fundit, ku nxjerr në pah sakrificat e tij gjatë viteve të luftës dhe ankohet për vlerësimin e pamjaftueshëm që i ishte bërë nga autoritetet greke të kohës.
Ja përmbajtja e shkurtuar e letrës:  
....”Në gjithë këtë periudhë (1821-1830) mora pesë plagë, shenjat e të cilave duken edhe sot në trupin tim, ndërsa nëna ime plakë, me urdhër të Vezirit Qutahi, më 1825 u rrëmbye, u soll e lidhur në Janinë dhe u fut në burgun e nëndheshëm për dy vjet. Për sa më sipër mund të dëshmojnë ata që u bënë heronj nga lufta si Xhavella, Millo, Panaja etj. Nga të gjitha këto luftëra dhe sakrifica, u shpërbleva vetëm me medaljen e argjendtë të luftëtarëve të vijës së parë....... Por që të mos gëzoj gradën time që më takon ........ e konsideroj veten të dënuar padrejtësisht dhe i respektuari ynë mbret, asnjëherë nuk do ta falë këtë padrejtësi” (Epirotiqi Eteria, Athinë,1990). Ishte viti 1845, kishte kaluar shumë kohë, por qeveritarët grekë nuk kishin harruar se Vangjel Zhapa, përveçse shqiptar, kishte qenë edhe përkrahës i zjarrtë i idesë për një shtet të madh shqiptaro-grek, ku do të ishin shqiptarët që do të udhëhiqnin. Letra e përmendur më sipër nuk do të kishte përgjigje, kurse Vangjel Zhapa, ende jo shumë i pasur, do të mbetej vetëm një kapiten falange në lirim.   
E VËRTETA E PESTË: MË I PASURI I EUROPËS LINDORE
Ky njeri energjik, largpamës, i vendosur dhe me njohuri të thella, u emërua këshilltar në oborrin e mbretit të Rumanisë.
Falë njohurive agroteknike moderne dhe aftësive drejtuese, pasuria e tij shtohej në mënyrë marramendëse. Fshatari nga Labova dhe mjeku popullor u shndërrua në një latifondist me të ardhura financiare të pallogaritshme. Veçse, ai dallohej nga të tjerët edhe për klasën dhe sjelljen elegante, mënyrën evropiane të jetës që bënte dhe shoqërinë e tij të zgjedhur që përfshinte edhe princa e mbretër. Rezidenca e tij afër Bukureshtit përmendej jo vetëm si vend i darkave madhështore që shtroheshin dhe i shampanjës e i verërave franceze nga më cilësoret që shërbeheshin pa kursim, por edhe për bibliotekën madhështore, unike, në Rumani.Pasuria e pafund që grumbulloi, ia shtoi edhe më shumë fisnikërinë, duke i ngjallur gjithashtu pasionin për të ndihmuar të varfrit kudo që ishin dhe për të dhënë dhurime me përmasa të mëdha dhe të zgjedhura me shumë kujdes.
E VËRTETA E GJASHTË: EUREKA OSE RRUGA PËR ATHINË
Vangjel Zhapa ishte magjepsur që nga koha e shkollës nga kultura, arti, historia, letërsia dhe qytetaria helene. Tashmë, me një pasuri që vlerësohej 6 milionë florinj, kishte vendosur që pas Rumanisë të materializonte idetë e tij edhe në Greqi, e cila vazhdonte të tregohej e ftohtë me të. Në fillim të vitit 1856 i propozoi qeverisë greke se ishte i gatshëm të mbështeste moralisht dhe materialisht ringjalljen e lojërave olimpike të lashtësisë. Ai do të dhuronte me këtë rast medaljet e arta për sportistët fitues, të cilat do t’ua dorëzonte personalisht. Ministri i Jashtëm grek, Rangavis, i përgjigjet jo pa sarkazëm: “Sot kombet nuk dallohet nga atletët dhe vrapuesit më të mirë, por nëpërmjet kampionëve në industri, artizanat dhe agrikulturë.” (N. Postolake, Lavdi Vangjel Zhapës, Bukuresht, 1996. Cituar nga Q. Hila).  Zhapa, mishërimi i kampionit më të suksesshëm për kohën, me urtësi dhe durim zhvilloi një letërkëmbim të dendur me Rangovisin, që zgjati dy vjet me radhë, por më kot. Qeveria greke nuk lëvizte nga pozicioni i saj. Duke ditur tashmë se çdo gjë ka një çmim, biznesmeni Vangjel Zhapa nga Labova i drejtohet mbretit Otton, duke i ofruar qeverisë greke si dhuratë 400 aksione të shoqërisë rumune të lundrimit, mijëra monedha flori, përveç medaljeve të arit për fituesit e garave të Olimpiadës. Qeveria greke dhe mbreti Otton nuk mund të rezistonin përballë kësaj oferte. Këto dhurata bënë të mundur që të dalë menjëherë dekreti i veçantë mbretëror, që pranonte dhuratat dhe ngarkonte një komision të posaçëm me ministrin e Brendshëm në krye, për organizimin e garave dhe ekspozitave.
Garat që u organizuan në nëntor 1859 në rrugët e Athinës dhe jo në stadiumin e vjetër, për rikonstruksionin e të cilit Zhapa kishte dhënë një shumë tjetër të madhe të hollash, dështuan. Vetë Vangjel Zhapa vendosi në kokën e fituesit kurorën e lavdisë. Kjo ishte hera e parë dhe e fundit që ai shkeli tokën greke, që pas përfundimit të luftës kundër turqve më 1830.
Edicionet e tjera u zhvilluan normalisht në vitet 1870, 1875,1889. Veçse Zhapa, i sëmurë që nga viti 1862, ndërroi jetë më 1865. 
E VËRTETA E SHTATË: NJË QËNDRIM I NEVERITSHËM...
Për kontributin e madh që dha Zhapa për Lojërat Olimpike dhe jo vetëm, shteti grek i ndërtoi një shtatore përjetësimi, që u vendos në të majtë të hyrjes qendrore të pallatit, e cila do të mbante emrin Zappeion (greqishtja nuk e ka tingullin zh), ndërkohë që emri i tij u shkrua bashkë me emrat e burrave më të mëdhenj të Greqisë, në sallën e Parlamentit.Pas vdekjes së tij, qeveritarët grekë të kohës, bashkë me pasurinë lakmonin edhe Vangjel Zhapën si personalitet poliedrik, hero i kryengritjes greke dhe pasaniku më i madh i Europës Lindore. Veçse, Zhapën e donin grek, me origjinë greke, me prindër grekë, i lindur në një fshat që ndodhej në një krahinë greke. Pra, ata donin Labovën dhe Rrëzën greke, edhe pse është një krahinë e vendosur thellë në tokat shqiptare. Kështu paraqitet fatkeqësisht Vangjel Zhapa, jo vetëm në botime të ndryshme greke, por edhe në gjuhë të tjera. Përkatësia e tij qind për qind shqiptare dhe karakteri i pastër etnik shqiptar i krahinës së tij mjegullohen me formulime si “Vangjel Zhapa është me origjinë greke dhe ka lindur në Labovë, një fshat i Epirit të Veriut”, duke lënë të kuptohet se vinte nga një krahinë greke. Në të vërtetë, “Epiri i Veriut nuk ka ekzistuar dhe nuk ekziston si toponim i një territori të caktuar gjeografik” (Filip Liço, “Probleme të marrëdhënieve greko- shqiptare”, Tiranë, 2009, f. 108). “Epiri i Veriut  lindi historikisht në fund të luftërave ballkanike si një term politik, që lidhet me koniunkturën politiko-ushtarake, diplomatike dhe strategjike në atë kohë, kur secili nga vendet ballkanike synonte të merrte sa më shumë territore nga Perandoria Turke e larguar nga Ballkani.” (Po aty, f. 158 ). Pra, në kohën kur jetonte V. Zhapa (1800-1865) ende nuk ishte sajuar Vorio Epiri, kurse për turqit ai, si çdo i krishterë shqiptar, ishte kaur (grek), sikurse çdo mysliman ishte turk. “Këto emërtime janë kapërcyer me kohë dhe përdorimi i tyre në ditët tona tregon varfërinë e argumenteve prej autorëve të tyre.” (Po aty f. 160 ), meqenëse “identifikimi i ortodoksëve shqiptarë me etninë greke është krejtësisht i gabuar. Ortodoksë në Ballkan janë edhe serbët, edhe bullgarët, edhe rumunët” (po aty, f. 167).“Sot, në fillim të shekullit 21, të flitet me gjuhën e shekujve të kaluar është e paperceptueshme. Me pretendime të tilla nuk mund të ketë kurrë marrëdhënie të sinqerta miqësie dhe bashkëpunimi midis Greqisë dhe Shqipërisë “, përfundon minoritari i urtë grek, Filip Liço, në librin e tij “Probleme të marrëdhënieve greko-shqiptare”, (f. 166).
TË VËRTETAT PËR LABOVËN E MADHE DHE LABOVITËT
Këto teori të djallëzuara dhe pa asnjë bazë shkencore, që u fabrikuan para mesit të shekullit XIX, çuditërisht vazhdojnë edhe në ditët tona edhe pse modeli për argumentimin e autoktonisë së shqiptarëve buron drejtpërdrejt nga studimi i zakoneve të banorëve të Rrëzës, “fshatrat në krahun e djathtë të lumit Drino, para bashkimit të tij me Vjosën.” (Hahn, Studime Shqiptare, Jena, 1853, f. 175), të cilat janë përzgjedhur nga shkencëtari i madh gjerman Johann Georg von Hahn dhe shqiptari dr. Apostol Meksi”, ngaqë i përkasin një zone të pastër nga pikëpamja etnografike, larg ndikimeve greke, sllave dhe aq më tepër turke”. (Nelson Çabej, Autoktonia e shqiptarëve në studimet gjermane. Tiranë. 1990, f. 79).Labovitët dhe gjithë banorët e Rrëzës, krenarë për origjinën dhe të dashuruar pas gjuhës së tyre të bukur, kanë dhënë një ndihmesë të madhe për lëvrimin dhe futjen e saj në kisha dhe në shkolla. I pari në këtë drejtim shkëlqeu dr. Vangjel Meksi (1770-1823), mjeku i Ali Pashë Tepelenës, që pasi hartoi gramatikën shqipe, e para nga autorë shqiptarë (para vitit 1819), përpiloi alfabetin origjinal që përmbante edhe shkronja neolatine, hartoi drejtshkrimin e gjuhës shqipe, si dhe shqipëroi veprat e francezit Fleuri me format teksti për nxënësit shqiptarë (1814), duke përfunduar me kryeveprën e tij, shqipërimin e plotë të Dhjatë së Re (1821).Fill pas tij spikat Vangjel Zhapa (1800-1865), që i shtyrë nga dashuria për popullin e tij dhe për gjuhën shqipe, bëri të mundur mësimin e saj në shkollat me dy klasë gjimnaz që i ngriti vetë (1860), si dhe në shkollat fillore greke që funksiononin në Shqipërinë e Jugut. Ai mbështeti financiarisht Naum Veqilharxhin për botimin e abetareve të para shqipe (1844, 1845) dhe bëri të mundur nxjerrjen e fermanit për hapjen e shkollave shqipe në Shqipërinë e Jugut. Përbri Vangjel Zhapës duhet vendosur leklioti Anastas Byku, që ushtroi veprimtarinë atdhetare në periudhën 1848-1878 dhe nuk rreshti së theksuari se, “me gjithë ndarjet fetare dhe krahinore, populli shqiptar përbënte një njësi kombëtare më vete”. Ai ishte kryeredaktor i gazetës së parë në gjuhën shqipe Pellazgu, që kishte karakter të theksuar atdhetar dhe subvencionohej nga miku i tij i familjes V. Zhapa. Kjo gazetë shërbeu për të zgjuar dhe orientuar polemikën e zjarrtë që zhvillohej në gjirin e inteligjencës shqiptare në fund të viteve ’50 të shekullit XIX në Shqipëri dhe jashtë saj. Me dhurimet e V. Zhapës botoi Gramë për shqiptarët. Ai hartoi gjithashtu projektin për krijimin e një sistemi të veçantë për arsimin në Shqipëri (1860).E jashtëzakonshme ka qenë veprimtaria patriotike e dr. Apostol Meksit (1825-1869). Ai, duke ndihmuar Hahn-in për të mësuar më mirë gjuhën shqipe, e njohu edhe me traditat e zakonet familjare të vendlindjes së vet dhe të krahinës së Rrëzës. Hahn-it i tërhoqën vëmendjen rrëfimet e tij dhe e ngarkoi të kryejë mbledhjen dhe përshkrimin e plotë të tyre. Këtë material studimor Hahn-i e botoi në veprën e mirënjohur “Albanesische Studien” (Studime Shqiptare). Me këtë përshkrim dr. A. Meksi del si studiuesi i parë shqiptar në fushën e etnografisë.Vazhduesi i punës së rilindësve labovitë, dr. Dhimitër Apostol Meksi(1855-1910), ishte njëkohësisht lëvrues i gjuhës shqipe, mbledhës i folklorit dhe materialeve etnografike në Çamëri, përkthyes i klasikëve grekë në shqip dhe arkeolog.Këta rilindës të vërtetë i kanë shërbyer atdheut duke ruajtur dinjitetin dhe identitetin kombëtar në periudhën më të vështirë, kur pushtuesit osmanë dhe shovinistët fqinjë përgatiteshin ta eliminonin atë, duke krijuar dhe përhapur në mënyrë obsesive teori të shumta të djallëzuara.I jashtëzakonshëm ka qenë edhe aktiviteti i politikanëve labovitë gjatë fundit të shekullit XIX dhe fillimit të shekullit XX, duke filluar nga Petro Meksi, komisar i Lidhjes së Prizrenit për jugun dhe luftëtar në luftën e Vlorës, Jorgji Meksi (1860-1942), gazetari revolucionar që shkruante se “nuk janë vetëm shkollat që do të na ndajnë nga Turqia, por edhe baruti”, dhe Kristo Meksi (1849-1930), që pas një veprimtarie të dendur patriotike në Rumani, shoqëroi Ismail Qemalin për në Vlorë, ku si deputet i Gjirokastrës, nënshkroi dokumentin final të Shpalljes së Pavarësisë.E rëndësishme ka qenë veprimtaria patriotike e mësuesve labovitë, Nane Panajot Meksi (1862-1937) dhe Vasil Konomi, që të mbështetur nga vëllezërit Illo dhe Vangjel Noçka dhe pothuajse nga gjithë bashkësia labovite (94 nga 100 familje që banonin në Labovë), kapërcyen pengesat e shumta të ngritura nga Mitropolia e Gjirokastrës dhe autoritetet turke, dhe në 10 prill 1910 hapën shkollën e parë shqipe në rrethin e Gjirokastrës. Ata gjithashtu përkthyen “Apostollin” për ta thënë shqip në kishën e Labovës.Besoj se do të gjejë mirëkuptimin e bashkëfshatarëve të mi që të rreshtoj, bashkë me labovitët e shquar edhe Vangjel Meksin (1903-1983), autor i librit Labova në shekuj  (1970), që paraqet përpjekjet titanike të labovitëve për futjen e gjuhës shqipe në kisha dhe shkolla, ngjarje këto që rrojnë edhe sot në kujtesën historike të popullit tonë si dëshmi e tij për të ruajtur identitetin dhe dinjitetin kombëtar, gjuhën amtare dhe kulturën shqiptare. Në fillim të shekullit XIX labovitët u vendosën pranë Ali pashë Tepelenës në mbështetje të synimit të tij për të krijuar shtetin shqiptar të pavarur. Komuniteti labovit vazhdonte i bashkuar edhe në mes të shekullit XIX, kur nxiste dhe mbështeste Vangjel Zhapën për futjen edhe të shqipes në shkollën e tij të Labovës, ose kur Nane Panajot Meksi me shokë hapën në 10 prill 1910 shkollën e parë shqipe.Me formimin e Shtetit shqiptar, shumë labovitë të diplomuar në universitetet e Europës, u kthyen në Shqipëri dhe u vendosën në Tiranë, kryeqyteti i atdheut dhe vunë në shërbim të tij aftësitë profesionale, ndershmërinë dhe patriotizmin për ndërtimin dhe funksionimin e një shteti të lirë në shembullin e demokracive perëndimore.     
E VËRTETA E TETË: LËVRUES I GJUHËS SHQIPE
Vangjel Zhapën, edhe pse i larguar prej kohësh nga Shqipëria, e gjejmë në disa dokumente që vërtetojnë se gjatë viteve ’40, qëndronte shumë pranë Naum Veqilharxhit në Rumani dhe “kishte diskutuar me javë të tëra lidhur me alfabetin e tij” (Aleks Buda, Studime historike, 1965, 2, f. 60). Andrej Ibagovu, në librin e tij “Carte de alegere” nënvizon: “Rreth viteve 1844 Vangjel Zhapa dhe dr. Arsaqi, të nxitur nga bashkatdhetari i tyre Naum Veqilharxhi, kishin vendosur të mbështetnin një lëvizje për kulturë kombëtare. Naum Veqilharxhi kishte përgatitur një abetare në gjuhën shqipe një gramatikë dhe libra të tjerë didaktikë. Zhapa dhe Arsaqi e dërguan në Stamboll me letra rekomandimi për shtypjen e librave dhe nxjerrjen e një fermani me anë të cilit të lejohej hapja e shkollave në gjuhën shqipe. Librat u shtypën menjëherë, fermani doli dhe librat u dërguan në Shqipëri” (A. Ibagovu, Carte de alegere, Bukuresht, 1887, f. 119-120, cituar nga Myslim Islami tek N. Veqilharxhi, Tiranë, 1977, f. 119-120). Nikolla Naço (1843-1913), atdhetar dhe veprimtar i dalluar i Rilindjes Shqiptare, ka dëshmuar se: “Vangjel Zhapa me dr. Arsaqin dhuruan respektivisht 25,000 dhe 10,000 flori për gjuhën shqipe dhe punuan së bashku me N. Veqilharxhin për të shkruar gjuhën shqipe dhe për të shtypur shumë kartëra” ( Nikolla Naço, Gaz.Shqiptari, Bukuresht, 23. 10. 1888, cituar nga Dh. Shuteriqi, Gjurmime Letrare, f. 246).  Librat e N. Veqilharxhit që panë dritë nëpërmjet dhurimeve të Zhapës, janë “Ëvetari” (1844) dhe “Fare i ri ëvetar shqip” (1845), d.m.th. dy abetaret e para të gjuhës shqipe. Me këta libra dhe me idetë e shprehura në ta nga N. Veqilharxhi, hapet programi kulturor-gjuhësor i Rilindjes Kombëtare dhe hidhen hapat e parë të arsimit shqip. Në vitin 1860 V. Zhapa shprehet hapur se “shqipja mund të shkruhet për nevojat e përdorimit familjar, por edhe si mjet për të fituar më shumë dije.” (gaz. Elpis, Athinë, 5.11.1860) (cituar nga Dh. Shuteriqi, Naum Veqilharxhi, në Gjurmime letrare, Tiranë 1974, f. 229). Vangjel Zhapa mbështeti financiarisht Anastas Bykun për botimin e gazetës patriotike Pellazgu, gazeta e parë në gjuhën shqipe, si dhe gramatikën “Gramë për shqiptarët” më 1861, që u përdor në shkollat e tij, ku, siç dihet, u mësua edhe shqipja përveç greqishtes.
E VËRTETA E NËNTË:
SHKOLLAT E ZHAPËS
Vangjel Zhapa, edhe pas vdekjes së Naum Veqilharxhit, vazhdoi të jetë aktiv në drejtim të problemeve të shumta lidhur me Shqipërinë, shqiptarët, gjuhën shqipe dhe futjen e saj në shkolla. Në frymën e porosive të Naum Veqilharxhit u shtrua në mënyrë propagandistike se “në qoftë se nuk e mësojmë një popull në gjuhën e tij amtare, nuk është e mundur ta edukojmë atë”. “Për të arritur këtë qëllim, ishte hartuar një program i gjerë veprimtarish, që do të realizohej kryesisht me mbështetjen financiare të Vangjel Zhapës, i cili prej kohësh kishte dhuruar të holla për mbajtjen e shkollave në fshatrat e rretheve të Gjirokastrës, Tepelenës, Përmetit, etj.” (A. Buda, Studime historike, Tiranë 1965, 2, f. 99). Sipas programit të hartuar nga Vangjel Zhapa dhe Anastas Byku, që do të ishte inspektor i shkollave të Zhapës në Labovë dhe gjetkë, parashikohej:
- botimi në shkallë të gjerë i librave shkollorë në gjuhën shqipe;
- hapja e shkollave fillore në shqip për vajza dhe djem, mundësisht në çdo fshat;
- ndërtimi i gjimnazeve në Gjirokastër, Përmet, i një liceu në Berat, si dhe i dy shkollave të mesme për vajza në Rrëzë dhe Labovë. (Pellazgu, 25.5.1859 dhe 24.12.1860). Në gazetën Pellazgu, 1.3.1861, A. Byku boton një artikull ku vë në dukje se: “V. Zhapa prej kohësh kishte dhuruar të holla për mbajtjen e shkollave në rrethin e Përmetit, Gjirokastrës, Tepelenës etj. Në njërën nga këto shkolla, në Labovën e Zhapës, nuk mësohej vetëm greqisht, por edhe shqip, si mjet ndihmës”Po në gazetën Pellazgu, Vangjel Zhapa shkruan një artikull në të cilin “vë në dukje veprimet e veta në favor të shkollave në Shqipëri, ku ka futur edhe shqipen.” (A. Buda, Të dhëna mbi lëvizjen kombëtare shqiptare në vitet 1859-1861, Studime historike, nr. 2, 1965). Dh. Shuteriqi shkruan :” Zhapa ndihmoi vërtet për futjen e shqipes në shkollat greke” (Dh. Shuteriqi, Gjurmime letrare, Tiranë, 2, 1974, f. 247). Në një periudhë shumë të vështirë për shqiptarët, kur Perandoria Osmane dhe Mbretëria e Greqisë shtuan përpjekjet e tyre për të zhdukur gjuhën dhe kombësinë e popullit tonë, ndërkohë që Lëvizja Kombëtare Shqiptare qëndronte në nivelin më të ulët, ishte vetëm laboviti Vangjel Zhapa, i cili me energjinë dhe pasurinë e tij bëri të mundur që shqiptarët të mësonin gjuhën amtare jo vetëm në shkollat që ndërtoi vetë, por edhe në qindra shkolla greke që funksiononin kudo në Shqipërinë e Jugut. Vetëm pas disa dhjetëvjeçarësh dhe pikërisht në fund të shekullit të XIX, lufta për mësimin e gjuhës shqipe do të zinte një vend qendror në programin politik dhe kulturor të Rilindjes Kombëtare.
E VËRTETA E DHJETË: PARARENDËS I QYTETËRIMIT EUROPIAN
Labovitët e të gjithë brezave prej kohësh kanë shprehur trishtimin e tyre për faktin se Vangjel Zhapa ka ndarë dashurinë e tij edhe me dy vende të tjera. Ai ka qenë nënshtetas rumun gjatë pjesës më të madhe të jetës dhe Rumaninë e quante “atdheu i adoptuar”, kurse atdhe quante edhe Greqinë, megjithëse fjalët më të ëmbla do t’i shprehte për vendlindjen e tij, si “atdhe të veçantë” ose “vendi i shenjtë ku takohej me Zotin”. V. Zhapa kujtohet dhe nderohet me respekt në Rumani, pasuritë e tij të shumta kanë lumturuar dhe vazhdojnë t’i lumturojnë grekët, ndërsa ne shqiptarët, të drejtuar keq nga historiografia jonë, vazhdojmë të mos e shohim në 360 gradë figurën e tij poliedrike dhe bëhemi xhelozë me popujt e tjerë të Ballkanit që, në kohën kur jetonte bashkëfshatari ynë milioner, ishin në gjendje të thithnin investimet dhe donacionet e shumta që ofronte ky bamirës shqiptar i jashtëzakonshëm.  Krahas parave të shumta që dhuronte, me delikatesën që e karakterizonte, ai kishte gjithashtu kapacitetet e duhura të shpërndante paqe, dashuri dhe mirëkuptim midis popujve, duke u integruar plotësisht në historinë e kulturës, të zhvillimit ekonomik dhe të qytetërimit panballkanik të mesit të shekullit XIX.      

• Design Web Site
• Games
• Photos
• Video

          Veprimtaria e Lokalitetit të Nokovës  u shtri në disa vite, gjersa ato u shkrinë aty rreth viteve 1957-1958. 

U NDANË NGA JETA

            Në fillim të dhjetorit të vitit të kaluar, në moshën nëntëdhjetë vjeç, u nda nga jeta  Orest Ciko, një nga anëtarët më të nderuar të shoqatës sonë, madje edhe një nga nismëtarët e themelimit të saj. Ai u përcoll për në banesën e fundit me një ceremoni të denjë, në të cilën morën pjsë edhe dhjetëra bashkëfshatarë dhe anëtarë të shoqatës sonë.

            Orest Ciko lindi në Labovë të vogël, në biti 1930. Kaloi një fëmijëri dhe një rini shumë të vështirë, përjetoi gjithë hallet e brezit të vet, mësoi në shkollat më të mira të mundshme të asaj kohe, u mundua ta gjente veten në lloj-lloj rrugësh e profesionesh, si bari, bujk, bletërritës, artist në “Çineçita-në” e asaj kohe, prift ortodoks, kujdestar i fëmijëve të familjeve të pasura dhe kështu e gjeti atë Lufta Nacionçlirimtare.

            Ai u përfshi në këtë luftë që në fillimet e saj, duke qenë, si të thuash, “në qendër të vullkanit”. Njihej shumë mirë me Misto Mamen, Mihal Durin dhe mjaft nga drejtuesit që ishin realisht luftëtarët e vërtetë të asaj kohe. Me rekomandimin e tyre, u dërgua në Krahinën e Rrëzës si drejtuesi i Rinisë Komuniste. Ai u rikthye në Labovë, krijoi celulat e Rinisë gati në të gjithë fshatrat e krahinës, mori pjesë edhe vetë me armë në dorë në Luftën Antifashiste Nacionlçlirimtare dhe, në kuadër të saj, u bë pjesë organike dhe një nga protagonistët kryesorë të Teatrit Partizan, që drejtohej në atë kohë nga i madhi dhe i paharruari Gaqo Avrazi.

            Pas çlirimit të vendit, Oresti kreu disa detyra mme shumë rëndësi në institucionet qendror e lokale, por qëllimi i tij kryesor ishte vetëm një: Të arsimohej sa më shpejt dhe sa më shumë, që të bëhej i denjë për poullin, familjën dhe vendin e tij. Për këtë qëllim, shkoi më studime në Kroaci dhe, më vonë, në ish-Bashkimin Sovjetik, duke përzgjedhur një dhe vetëm një nga degët që nuk ishin ndër më të preferuarat e asaj kohe: agronominë. Mbaroi me rezultate të shkëlqyera, bashkë me agronominë, edhe inxhinerinë e pyjeve dhe pasi u  u kthye në Shqipëri, punoi gjatë gjithë kohës në këta dy sektorë të rëndësishëm, duke qenë herë pedagog në shkollat e mesme bujqësore të asaj kohe dhe, më vonë, në Institutin  Bujqësor të Kamzës  (që më vonë u shndërrua në universitet), herë një agronom kooperative, herë studiues i gjenetikës, herë një kultivues i rallë agrumesh nëpërmjet metodash të panjohura deri atëherë në Shqipëri, aq sa nisën ta mbiquanin natyrshëm Miçurini i Shqipërisë.

    Më 7 janar 2011, në moshën gjshtëdhjetëekatër vjeçare, e cila sot konsiderohet  relativisht e re dhe aktive, ndërroi jetë Foto Duka, babai i Gjergjit e i Klarës dhe i biri i Thanas Dukës, një nga luftetarët dhe veteranët e njohur të viteve ’40-80 të shekullit të kaluar.

            Fotua u lind dhe u rrit me shumë dashuri në familjen e tij atdhetare me shumë fëmijë, e cila e kaloi pjesën më të madhe të jetës së saj në Kuçovë të qarkut të Beratit. Atje, ai kaloi një fëmijëri dhe një rini të qetë e të gëzuar, natyrisht me hallet e shqetësimet e asaj kohe. Mësoi shumë mirë, punoi për një kohë pas mbarimit të shkollës së mesme për t’u bërë një krah i shëndetshëm për prindërit dhe familjen e tij dhe pastaj vazhdoi studimet për inxhineri elektrike në Universitetin Shtetëror të Tiranës. E mbaroi atë me rezultate shumë të mira dhe pastaj punoi në sektorë të rëndësishëm të ekonomisë së vendit, në Ballsh, Fier e gjetkë, për ta mbyllur gjithçka në Kuçovën e tij të dashur, ku, krahas familjes prindërore, kishte krijuar ndërkohë edhe çerdhen e tij të lumtur me bashkëshorten dhe dy fëmijë të mrekullueshëm.

            Në vështrim të prë, Foto Duka ishte një njeri i thjeshtë e i zakonshëm, si shumë nga ne. Shihte punën dhe familjen e tij, përjetonte sipas mënyrës së tij ngjarjet e kohës, merrte ose nuk merrte pjesë aktivisht në to dhe mundohej me të gjitha forcat të jepte më të mirën për shoqërinë. Por kjo, vetëm në vështrim të parë. E veçanta e Fotos dhe sigurisht e të gjithë fëmijëve të Thanas Dukës ishte kërkesa e lartë ndaj vetvetes dhe disiplina e lartë në punë, në një sektor aq të rëndësishëm dhe me aq shumë probleme e shqetësime, ai elektrik, ku punoi deri në fund të jetës së tij. Rrallë mund të gjeje një drejtues aq kërkues dhe këmbëngulës sa Foto Duka, që ishte mësuar dhe edukuar t’iu shkonte gjithnjë punëve deri në fund. Me këtë formim të shëndetshëm, Fotua ecte nën shembullin dhe gjurmët më të mira të babait dhe fisit të tij, si dhe të labovitëve më të shquar nëpër shekuj.

 Pikërisht për këtë, Foto Duka do të kujtohet dhe do të mbetet i paharruar nëpër breza.

  Familjarisht Begë M. Musta.

REDAKSIA E GAZETËS “ODRIA